مراقبت از زخمهای جراحی باز
زخمهای جراحی باز (Open Surgical Wounds) به زخم هایی اطلاق می‌شود که یا به صورت عمدی پس از عمل جراحی باز نگه داشته میشوند یا به دنبال عوارضی نظیر عفونت، نارسایی در ترمیم بافت (دِهِسِنس)، یا سایر اختلالات التیامی، باز می مانند. مدیریت صحیح این زخم‌ها نقشی حیاتی در تسریع فرآیند بهبود، پیشگیری از عفونت های ثانویه، و کاهش تشکیل اسکار زخم ایفا می‌کند. در این مقاله، به بررسی جامع اصول مراقبت از زخم های جراحی باز پرداخته می‌شود.
۱. طبقه بندی زخمهای جراحی باز
- ترمیم اولیه: زخم در ابتدا با بخیه بسته می‌شود، اما به دلیل عوارضی مانند عفونت یا نکروز بافتی، مجددا باز می‌شود.
- ترمیم ثانویه: زخم به صورت عمدی یا غیرعمدی باز باقی می ماند تا از طریق تشکیل بافت گرانولاسیون و اپیتلیالیزاسیون ترمیم یابد (مورد استفاده در زخمهای آلوده یا نکروتیک).
- ترمیم تأخیری : زخم پس از یک دوره بازماندن و کنترل عفونت، به صورت جراحی بسته می‌شود.
۲. اصول مدیریت زخمهای جراحی باز
الف. ارزیابی بالینی زخم
بررسی روزانه زخم جهت شناسایی نشانه‌های زیر ضروری است:
– علائم عفونت: اریتم (قرمزی)، ادم (تورم)، ترشحات چرکی، اودور (بوی نامطبوع)، و افزایش درد.
– دهیسنس (Dehiscence): جداشدگی لایه‌های زخم.
– بافت نکروتیک: وجود بافت سیاه، زرد، یا غیرزنده.
– بافت گرانولاسیون: بافت سالم به رنگ صورتی/قرمز با ظاهر دانه‌ای.
– ویژگی‌های ترشحات: ترشحات سروزی (شفاف)، خونریزی (هموراژیک)، یا چرکی (پیوریولنت).
ب. تکنیک‌های تمیزکردن زخم
– استفاده از روش استریل: بهره گیری از دستکش استریل، سرم نرمال سالین، یا محلول های پاک کننده مخصوص زخم.
– شستشوی ملایم: استفاده از سرنگ حاوی سرم نرمال سالین جهت دبریدمان مکانیکی ملایم.
– پرهیز از مواد ضد عفونی کننده تحریک کننده: اجتناب از کاربرد پراکسید هیدروژن یا بتادین که موجب تخریب بافت های در حال ترمیم میشوند.
پ. دبریدمان
دبریدمان اتولیتیک: استفاده از پانسمان های هیدروژل یا هیدروفیبر جهت تسهیل تخریب خود به خودی بافت نکروتیک.
دبریدمان آنزیمی: کاربرد پمادهای حاوی آنزیم‌های کلاژناز (مانند سانتیل).
دبریدمان مکانیکی: استفاده از پانسمان مرطوب-به-خشک یا شست‌وشوی تحت فشار.
دبریدمان جراحی: برداشت بافت نکروتیک توسط پزشک متخصص.
ت. انتخاب پانسمان مناسب
هدف اصلی، حفظ محیط مرطوب، جذب ترشحات اضافی، و پیشگیری از آلودگی است.
| نوع پانسمان | موارد کاربرد | نمونه‌های تجاری |
| گاز استریل | زخمهای سطحی با ترشحات کم | گاز وازلینه، پانسمان مرطوب-به-خشک |
| هیدروژل | زخمهای خشک و نکروتیک | ژل رواهیل |
| فوم | زخمهای با ترشحات متوسط | فوم دناگستران |
| آلژینات | زخمهای اگزوداتیو (ترشحات زیاد) | کالتوستات(Kaltostat) |
| هیدروکلوئید | زخمهای با ترشحات کم و پوست حساس | دوودرم |
| پانسمان ضد میکروبی | زخمهای عفونی یا پرخطر | آلژی پد رواهیل |
ث. برنامه تعویض پانسمان
– زخمهای غیرعفونی: هر ۱ تا ۳ روز یا در صورت اشباع پانسمان.
– زخمهای عفونی: تعویض روزانه یا طبق پروتکل درمانی.
– پانسمان مرطوب-به-خشک: تعویض هر ۱۲ تا ۲۴ ساعت.
ج. کنترل درد
– تجویز مسکن: استامینوفن، NSAIDs (ایبوپروفن)، یا اپیوئیدها در موارد درد شدید.
– مدیریت درد حین تعویض پانسمان: مصرف مسکن ۳۰-۴۵ دقیقه قبل از تعویض.
چ. پیشگیری از عفونت
– شست‌وشوی دست‌ها: رعایت اصول بهداشتی پیش و پس از تماس با زخم.
– پرهیز از آلودگی: استفاده از وسایل استریل و اجتناب از تماس مستقیم دست با زخم.
– آنتی‌بیوتیک‌تراپی: مصرف آنتی‌بیوتیک‌های سیستمیک در صورت تشخیص عفونت.
ح. حمایت تغذیه‌ای
– رژیم پرپروتئین: جهت تسهیل سنتز کلاژن و ترمیم بافت.
– مکمل‌های ضروری: ویتامین C و زینک (روی) برای بهبود فرآیند گرانولاسیون.
– هیدراتاسیون کافی: حفظ تعادل مایعات جهت جلوگیری از دهیدراتاسیون بافتی.
خ. محدودیت‌های فعالیتی
– پرهیز از فشار موضعی: جلوگیری از کشش یا فشار بر زخم.
– ممنوعیت بلندکردن اجسام سنگین: طبق توصیه جراح.
۳. علائم هشداردهنده عوارض
– عفونت: تب >۳۸°C، افزایش درد، ترشحات چرکی، یا گسترش اریتم.
– دهیسنس: بازشدن ناگهانی زخم.
– خونریزی فعال: هایموراژ غیرقابل کنترل.
– نکروز بافتی: سیاه‌شدن بافت.
– هایپرگرانولاسیون: رشد بیش از حد بافت گرانولاسیون.
اقدام فوری: در صورت مشاهده هر یک از این علائم، مراجعه فوری به پزشک یا کلینیک زخم فردیس در کرج ضروری است.
۴. پیگیری و مراقبت‌های بلندمدت
– مدیریت اسکار: استفاده از ژل‌های سیلیکونی و ماساژ بافت اسکار پس از بهبودی کامل.
– محافظت در برابر نور خورشید: جلوگیری از هایپرپیگمانتاسیون اسکار.
– معاینات دوره‌ای: پیگیری منظم با جراح جهت ارزیابی روند بهبودی.
مدیریت زخمهای جراحی باز مستلزم رعایت اصول علمی در تمیزکردن، دبریدمان، انتخاب پانسمان مناسب، و پایش مداوم است. پیروی از پروتکل‌های درمانی و مراجعه به موقع در صورت بروز عوارض، نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبودی مطلوب دارد. همواره توصیه می‌شود دستورات تیم درمانی به‌دقت اجرا شود تا از بروز عوارض جدی پیشگیری گردد.
پاسخ دهید
میخواهید به بحث بپیوندید؟مشارکت رایگان.